مقاله چیست؟
مقاله در لغت به معنای گفتار، مبحث، سخن، قول و فصلى از کتاب یا رساله مىباشد. مقاله گونهای نوشتار علمى فنى است که در محافل دانشگاهى و نیز در مراکز پژوهشى بسیار رایج است.
در این نوشتار یک موضوع مشخص واحد و بهخوبى محدود شده مطرح مىشود و یا به مسئلهای به روشنى تعریف شده، پرداخته مىشود.
اگرچه مقالهها انواع گسترده و گوناگونى از نوشتهها را در بر مىگیرند، اما بهطورکلی مىتوان مقالهها را به سه دسته نسبتاً متمایز: اجتماعى، تحقیقى انتقادى و پژوهشى تقسیم کرد.
1. مقاله اجتماعى: در اینگونه از مقالات وضع عمومى مردم، روابط آنان با همدیگر، مشکلات زندگى، ناهموارىهاى اجتماعى، تضادها و تبعیضها، بیدادگرىها و مطالبى از این دست، مورد بحث قرار مىگیرد.
2. مقاله تحقیقى: برگرفته از تحقیقى است که بهتازگى پایان یافته است و چون متکى بر یافتههاى تحقیقاتى است، گزارش تحقیق نیز به آن گفته مىشود.
3. مقاله انتقادى: مقالههاى اجتماعى اغلب با انتقاد همراه هستند.
4. مقاله پژوهشى: پس از تحقیق و بررسى همهجانبه به شیوههاى علمى و مبتنى بر فرضیه آزمون، تحقیق، بررسى و نتیجهگیرى تهیه شده و در آن آخرین نتایج به دست آمده از یک پژوهش معین، مورد بحث قرار مىگیرد.
در مقالات پژوهشى دستهبندی جداگانهاى بر اساس محتواى مطالعات مقاله وجود دارد که از این منظر مقالات به چهار نوع تحقیقى، تحلیلى، مرورى و گردآورى تقسیم مىشوند:
1. مقاله تحقیقى: برگرفته از تحقیقى است که بهتازگى پایان یافته است و چون متکى بر یافتههاى تحقیقاتى است، گزارش تحقیق نیز به آن گفته مىشود.
2. مقاله تحلیلى: به نام مقاله نظرى نیز شناخته مىشود، مقالهاى که در آن مؤلف با استفاده از منابع پژوهشى پیشین، نظریه خاصى را در حوزه کار خود مطرح مىکند. مقاله ممکن است نظریههاى قبلى را گسترش دهد و آنها را با استفاده از شواهد، استحکام بخشد، آنها را به شکل دیگرى بیان کند یا آنها را مورد تأمل و تردید قرار دهد.
3. مقاله مرورى: به تحلیل کلان و ارزیابى انتقادى نوشتههایى مىپردازد که قبلاً منتشر شده است. مقاله مرورى از طریق مقولهبندى، یکپارچهسازى و ارزشیابى متون منتشر شده پیشین، پیشرفت پژوهشهاى جارى را در جهت روشن ساختن مسئلهاى مشخص دنبال مىکند.
4. مقاله گردآورى: در این مقاله به گردآورى و انعکاس دیدگاههاى مختلف مندرج در نوشتههاى مرتبط با موضوعى خاص پرداخته مىشود و درواقع کار تازهاى را عرضه نمىکند. تفاوت آن با مقاله تحلیلى در آن است که به ارائه نظریه جدیدى منتهى نمىشود. همچنین مقاله گردآورى با مقاله مرورى نیز متفاوت است چراکه مقاله گردآورى لزوماً به سنجش و ارزیابى کلیه آثار قبلى نمىپردازد.
ویژگى مقاله علمى
ویژگىهاى یک مقاله علمى خوب عبارتاند از:
- داراى ساختار علمى باشد
- داراى پیچیدگى علمى
- اصالت
- برخوردارى از تفکر انتقادى
- مشارکت در دانش
- بیان ایدههاى نو
- کاربرد پذیرى
- ارائه نتایج دنبالهدار جهت انجام پژوهشهاى بعدى.
ملاکهاى محتوایى مقاله
یکى از مهمترین ابعاد مقالههاى علمى، محتواى علمى و ارزش کیفى آن است.
الف) فرایند «تفکر»
اساسىترین محور محتوایى یک پژوهش علمى، آن است که مجهول بودن مسئلهای را روشن نماید.
ب) منطقى بودن
منطق که راه درست اندیشیدن (تصور) و صحیح استدلال آوردن (تصدیق) را مىآموزاند، محقق باید شایستگى لازم را در استدلال آوردن، تحلیل محتوا و نتیجهگیرى داشته باشد.
تعریف، طبقهبندى، استنباطهای قیاسى و استقرایى، روشهاى مختلف نمونهبردارى و غیره همه از ویژگىهاى منطقى یک مقاله علمى است که محقق باید به آنها توجه داشته باشد.
ج) انسجام و نظامدار بودن
مرتبط بودن اجزاى مختلف مقاله با یکدیگر، متناسب بودن مطالب با عنوان مقاله و ارتباط عناوین فرعى با یکدیگر، ازجمله مواردى است که به تحقیق، یکپارچگى و انسجام مىبخشد. بر این اساس، محقق باید عناوین فرعى مقاله خود را با نظمى منطقى از یکدیگر مجزا و ارتباط بخشها را مشخص نماید.
د) تراکمى بودن
هدف پژوهش پاسخ به سؤالهایى است که تا آن زمان دستکم از نظر محقق، پاسخى منطقى نداشته است، هر پژوهش علمى باید از یک سو بهمنظور کشف دانش جدید و از سوى دیگر، بهمنظور تکمیل مطالب، صورت پذیرد. بنابراین هدف اصلى یک مقاله، کشف یا تکمیل دانش بشرى است و نه تکرار دوباره عبارات.
هـ) تناسب موضوع با نیازهاى فعلى جامعه علمى
هر پژوهش علمى باید نیازهاى اساسى جامعه علمى خود را در نظر گرفته، سعى در حل مسائل آن داشته باشد؛ بنابراین از طرح موضوعاتى که از اولویت تحقیقى برخوردار نیستند و جامعه علمى، بدانها نیاز ندارد، باید دورى نمود.
و) خلاقیت و نوآورى
هر تحقیق علمى زمانى مىتواند در ارتقاى سطح دانش، موفق و مؤثر باشد که از فکرى بدیع و خلاق برخوردار باشد. مقالاتى که به جمعآورى صرف بسنده مىکنند، نمىتوانند سهم عمدهاى در پیشرفت دانش بشرى داشته باشند.
ز) توضیح مطلب در حد ضرورت
ازجمله مواردى که محقق در گزارشنویسى پژوهش خود (مقاله) باید بدان توجه کند، پرهیز از حاشیهروى و زیادهگویى افراطى است؛ همچنان که خلاصهگویى نباید بهحدى باشد که به ابهام و ایهام منجر شود؛ بر این اساس محقق باید بهحدى مطالب را تبیین کند که مقصود وى براى خواننده، روشن و واضح باشد.
ح) متناسب بودن با نظریهها
هر رشته علمى، متشکل از نظریهها و قوانینى است که مورد اتفاق صاحبنظران آن فن است.
ط) اجتناب از کلىگویى
هدف نهایى علم، صورتبندى یک «نظریه» و «تبیین کردن» یکى از اصول مهم نظریه است. از اینرو محقق باید بتواند مباحث علمى خود را به روشنى توضیح دهد و با زبان گویا آن را تبیین و از کلىگویى اجتناب نماید.
برداشت دوم: چه و چگونه بنویسیم؟
اگر اندیشهاى خاص در یکى از حوزههاى دانش بشرى، مثل علوم پایه، علوم مهندسى، علوم انسانى و علوم مذهبى، بررسى، نقد و تبیین شود و حاصل کار در قالبى خاص و یا قواعدى معین ثبت گردد، مقالهاى علمى تدوین مىگردد.
اما سؤال مهم آن است که بدانیم مقاله علمى تدوین شده داراى چه قالب و مشخصهای باید باشد؟
شش عنصر باید در قالب مقاله وجود داشته باشند:
1- عنوان، 2- چکیده، 3- مقدمه، 4- متن، 5- نتیجهگیرى، 6- منابع.
تحقیق؛ روش منظم و دقیق براى طرح سؤال و جمعآورى دادهها و تجزیه و تحلیل آنهاست که منجر به تولید دانش جدید و ارائه راهحل براى مشکلات مىشود.
یکى از مشکلات اساسى کسانی که در آغاز راه نوشتن و خلق یک اثر علمى هستند، همانا مسئله چگونه نوشتن است. این مشکل درواقع دغدغه همهکسانى است که مىخواهند دست به قلم برده و مطالبى در قالب گزارش، مقاله، کتاب و… بنویسند.
نوشتن امرى اکتسابى است و از طریق فراگیرى برخى فنون اولیه و معیار و تمرین کافى حاصل مىگردد. بنابراین، ورزیدگى در نوشتن مستلزم داشتن پشتکار و تمرین زیاد است.
براى آغاز نوشتن نیاز به وجود انگیزه داریم.
1. نوشتن به قصد آموختن.
2. نوشتن به قصد گزارشدهى.
3. نوشتن به قصد متقاعد کردن دیگران.
4. تبدیل دانش شخصى به دانش اجتماعى.
5. تملک یا شخصى کردن دانش.
6. تنازع بقاء در محیط دانشگاهى و پژوهشى.
آخرین نظرات