معاونت پژوهش مدرسه علمیه کوثر قزوین

چند کتاب

در زمینه‌ی کتابهایی که مطالعه‌ی آنها چه از نظر آشنایی با قواعد نگارش، چه از نظر متنی شیوا و جذاب و قابل توجه است، به چند اثر به عنوان نمونه اشاره می‌شود:

الف) قواعد

1. برسمند سخن، نادر وزین پور.

2. راهنمای نگارش و ویرایش، محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح.

3.روش نویسندگان بزرگ معاصر، حسین رزمجو.

4. روش نویسندگی و نگارش، احمد احمدی بیرجندی.

5. بر بال قلم، سید ابوالقاسم حسینی (ژرفا).

ب)آثار شیوا
1. جهش‌ها، محمد رضا حکیمی.

2. مرثیه‌های که ناسروده ماند، پرویز خرسند.

3. روایت انقلاب، از نگارنده.

4. سخنان علی (علیه السلام)، جواد فاضل.

5. کشتی پهلو گرفته، سید مهدی شجاعی.

منبع: مجله کتاب روش ـ زمستان 1384، پیش شماره 4.

واحد پژوهش حوزه علمیه کوثر

نوشته‌های تخصصی و عمومی

نوشته‌ایی که برای فرهیختگان جامعه و اهل تحقیق نوشته میشود و « تخصصی » نام دارد، کاملاً روی اصول و موازین علمی باشد و از ارتقان لازم در محتوا، تعابیر، ارجاعات و استدلالها برخودار باشد. اما آنچه برای عموم نوشته می‌شود، مثلاً کتاب «سیاحت غرب» آقا نجفی قوچانی، باید زبان رایج روز را داشته باشد که قابل ارتباط و تفاهم با معاصرین است. اگر به آثار عمومی دانشمندانی همچون علامه‌ی مجلسی، مرحوم نراقی، محدث قمی و … از زاویه‌ی تناسب با شرایط عصر بنگریم، خواهیم دید که کتب آنان به تناسب زمان، از روانترین، پخته‌ترین و شیواترین نثرهای رایج روزگار خود بوده‌اند. مقالاتی که در نشریات و مجلات عمومی در این روزگار نوشته می‌شود، با مقالات نشریات علمی باید متفاوت باشد. سبکی که در صدا و سیما که ( که یک رسانه‌ی همگانی است) در نوشته‌ها و گفتارها مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید هر چه راحت‌تر با عموم مخاطبین رابطه برقرار کند.

اگر نسل امروز، نوشته‌های روان را می‌پسندند و می‌پذیرند، عرضه‌ی معرف دینی برای عموم باید متناسب با این خواست و اقبال عامه باشد. اینکه در حدیث حضرت رضا (علیه السلام) می‌خوانیم «فان الناس لو عملوا محاسن کلامنا محاسن کلامنا لا تّبعوا» امروز چگونه قابل تحقق است؟

چه شیوه‌ای باید به کار گرفت که معارف اهل بیت، به زبانی همه فهم و در سطحی گسترده و شیوه‌های آن است، بهره‌گیری از آرایه‌های ادبی و نگارش «نثر ادبی» و استفاده از قالب‌های هنری که تأثیری ماندگارتر و گسترده‌تر دارد، شیوه‌ی دیگری است.

همان‌گونه که «ویترین آرایی» در عرضه‌ی کالاهای مختلف و فروش اجناس، برای یک فروشنده نقشی تعیین کننده دارد، کیفیت ارایه و عرضه‌ی معارف فکری اسلام نیز، نیازمند ویترین‌آرایی است، یعنی بهره‌گیری از قالب‌های نو و مؤثر. دریغ است که ذخایر و نفایس دینی در گنجینه‌های کتب تاریخ و حدیث و تفسیر بماند و به علت به روز نبودن و عدم عرضه‌ی شیوا، مهجور و متروک بماند.

کتاب «فیلسوف نماها» از آیه المکارم، «مناظره‌ی دکتر و پیر» از شهید هاشمی نژاد «داستان راستان» از شهید مطهری، از نمونه‌های موفقی به شمار می‌رود که با بهرهگیری از قلم شیوا و روان و امروزی، معارفی از دین به نسل کتاب خوان امروز عرضه می‌کنند.

واحد پژوهش حوزه علمیه کوثر

ساده نویسی و روان نویسی

هر چند شیوانویسی و تکیه بر ظرافت‌های قلمی و آفرینش‌های ادبی، بر جاذبه‌ی قلم می‌افزاید و آن‌گونه نوشته‌ها، خوانندگان خاص خود را دارند، اما یکی از « عقبه »‌هایی که باید از آن گذشت، «دشوار نویسی» است. باید بپذیریم که «روان نویسی» یک هنر است. همانگونه که آسان و روان حرف زدن یک مهارت به شمار می‌رود. اگر ثقل و سنگینی قلم، سبب گریختن و فاصله گرفتن خوانندگان از تألیفات و مقالات شود، خسارت است، خسارتی که به از دست دادن مخاطبین منجر می‌شود.

برای ساده نویسی هم تمرین لازم است. خواندن کتاب‌های قصّه یا توجّه به ادبیات کودکان و نوجوانان به این مسأله کمک می‌کند. انس بیشتر با مردم و همزبانی با عموم نیز، باعث دست یافتن به قلم و بیانی روان می‌شود. می‌توان متون کهن را به صورت ساده و روان بازنویسی کرد، تا تمرینی برای این کار باشد.

واحد پژوهش حوزه علمیه کوثر

3. مطالعه‌ی آثار خوب

همان طور که شنیدن مداحی‌های خوب و دیدن نقاشیهای زیبا و تماشای فیلمهای قوی و بازدید از اثار برجسته‌ی معماری، برای آموزندگان مداحی و نقاشی و فیلم سازی و معماری مؤثر و مفید است، برای «اهل قلم» نیز خواندن آثار قوی، رمان‌های مشهور و برجسته، کتابهای معیار و آشنایی با آثار قلمی نویسندگان موفق، الزامی است. این را باید یکی از کارهای اصلی قرار داد. البته باید به محتواهای مسموم و ناسالم برخی نوشته‌ها  توجه داشت و مسموم نشد، اما در این مرحله، توجه به تکنیک کار و شیوه‌های جاذبه آفرین و نکات و  نقاط قوّت آثار، مهم است. اگر می‌توان نویسنده‌ای قوی شد، و نوشته‌های بزرگان قلم و ادب را نخواند و از آنها خبر نداشت؟

خواندن کتابهای خوب و قوی و زیبا، گاهی به انسان ایده می‌دهد، یا شخص را بر سر شوق می‌آورد و ذوق او را تحریک می‌کند، گاهی هم به صورت ناخودآگاه، تأثیرات دراز مدت خود را بر خواننده می‌گذارد و حتی کسانی را گه در این وادی هم نیستند، به سمت و سوی نویسنده شدن می‌کشاند. پس برای اینکه حس و شور نویسندگی در ما ایجاد شود، باید از مطالعه‌ی نوشتههای شیوا و جذاب بهره بگیریم و از اختصاص اوقاتی برای این کار، به خصوص در دوران فراغت و تعطیلی درس‌ها، غفلت نورزیم.

واحد پژوهش حوزه کوثر

2.تجربه و تمرین

گذرادندن مرحله‌ی تمرین و کار گروهی، آموخته‌ها را در ذهن راسخ‌ترو استعدادهای نهفته را به کار میاندازد. تکرار و ممارست، در اینجا هم مانند عرصههای دیگر، عامل رشد و پیشرفت است؛ مثل وزنه برداری و ورزش، مثل معلمی و مربی گری و رانندگی،این کار که (کار نیکو کردن از پر کردت است). یک حقیقت است. برای نویسنده شدن هم بسیار نوشت، به حدی که اصل نوشتن برای فرد آسان شود و خوب نوشتن «ملکه‌ی» او گردد.

متأسفانه بسیاری از کارآموزان در این زمینه، بی حوصله‌گی و کم صبری از خود نشان می‌دهند و حال و حوصله تمرین ندارند، مانند دانش آموزانی که پیوسته از انجام دادن تکالیف درسی شانه خالی می‌کنند ، نتیجه‌ی رکورد علمی و ناکامی در تحصیل است. رشد قلمی حالت تدریجی دارد. به مرور زمان، پختگی و قوَت برای یک نویسنده به دست می‌آید و پیوسته باید آزمون و خطا کرد، مقاله نوشت، تمرین کرد، نقد نوشت، تمرین کرد، نقد شنید، نقاط ضعف را شناخت و با رفع آنها به بالندگی رسید.

در این تمرین و تجربه، مسأله‌ی«حک و اصلاح» نقش مهمی دارد. بعضی‌ها به زحمت حاضرند در نوشته‌ی  خود دست ببرند و آن را صلاح، عوض یا حذف کنند. روشن است که چنین برخوردی مانع رشد می‌شود در تمرین بنا را بر این گذاشت که هر نوشته نسبت به اثر قبل، کامل‌تر، کم خطاتر و بی عیب‌تر شود. آنچه این نکته را روشن می‌کند، «نقد» دیگران است و نباید از نقد هراسید.

در مرحله‌ی تمرین، مشکل بعضی سوژه‌یابی است و اینکه تمرین قلمی را درباره‌ی چه موضوعی را در نظر بگیرید و مکنونات قلبی و ذهنیات و اطلاعات و توضیحات خود را درباره‌ی آن روی کاغذ آورید. این ساده‌ترین صورت تمرین قلمی است.  با این نگاه، میبینید که اطراف شما پر از سوژه است. وضع خانه، رفتار فلان شخص، فلان برنامه‌ی رادیو وتلویزیون، وضعیت جلسه‌ی درس، آنچه در تاکسی و اتوبوس و نانوایی و خیابان می‌گذرد و اتفاق می‌افتد، جوّ محیط‌های ورزشی، بیمارستان‌ها، باغچه‌ی خانه، گریه‌های فرزند، کنکور و امتحان، شهریه و تعطیلات، مباحثه و دوستان، قطع برق و گرمی و سردی هوا، مهمانی و جشن عروسی و عزا، ملاقات‌هایی که دارید، حرفهایی که می‌شنوید، وضعیت اتاق محل کارتان، کسانی که به آنان علاقه‌مندید، کناب‌هایی که خوانده‌ایدو… صدها مسأله در اطراف شما وجود دارد که می‌توانیدآنها را موضوع نوشتن خود قرار دهید، توصیف و تشریح و نقد کنید و این بهانه‌ای باشد برای تمرین به روی کاغذ آوردن آنچه در فکر و دل شماست.

طبعاً ابزار کار شما «کلمه» و «کلام» و قوّت شما در به کارگیری صحیح و شیوا و زیبای قلم آشکار می‌شود. پس بنویسید و بنویسید بی‌آنکه به فکر چاپ کردن آن باشید، تا آنکه به حدی از قوّت قلمی برسید که از شما درخواست نوشتن کنند و آثارتان جای خود را در میان خوانندگان باز نماید.

بی شک اگر از هر نویسنده‌ی موفقی بپرسید که چگونه به آن توفیق دست یافته، یکی از رموز آن را پرکاری در تمرین و ممارست‌های ‌فراوان خواهد شمرد. پس از این تجربه هم بهره بگیریم.

واحد پژوهش حوزه علمیه کوثر